¹محمد علی افرایی؛ ²مرضیه رضایی

¹رییس بخش اکولوژی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر

²مسول دفتر معاون تحقیقاتی پژوهشکده اکولوژی دریای خزر

فیتوپلانکتون یک منبع ارزشمند برای کره زمین محسوب میشود. آنها اساس زنجیره غذایی دریایی را تشکیل می دهند و نیمی از اکسیژن اقیانوس را فراهم می کنند. فعالیت های جوامع بشری (آنتروپوژ‍نیک)،گازهای گلخانه‌ای را در فضا افزایش می‌دهد که از عوارض مهم آن گرم شدن جهانی آب و هوا می باشد. تغییرات اقلیمی فوق خصوصیات بیوزئوشیمی دریا و بسیاری از گونه های دریایی را تغییرمی دهد. این رویداد دارای اثرات مهمی بر اجزای اکوسیستم ها می باشد که از جمله می توان به کاهش اکسیژن محلول اشاره نمود. تغییرات دمای آب و جریانات آبی در اقیانوس ها به طور چشمگیری بر حیات و از بین رفتن فیتوپلانکتون اثر می گذارد. چنانکه، ممکن است به رشد شدید (شکوفایی) یک گونه (سمی یا مضر) خاص کمک کند و منجر به پدیده "کشند قرمز" و "کشند شیری"شود. کشند علاوه بر اثرات نامطلوب زیست محیطی می تواند خسارات قابل توجهی را به ماهیگیری و پرورش ماهی منطقه تحمیل کند. مدل های سیستم زمین (Earth system models, ESMs)، نشان می دهند که انتشار گازهای گلخانه ای در طول قرن آینده باعث افزایش اسیدی شدن و گرم شدن سطح اقیانوس، افزایش لایه بندی آب و کاهش عمق اختلاط آب و کاهش فصلی مواد مغذی ضروری برای رشد فیتوپلانکتون می شود. این الگو در اقیانوس اطلس مشاهده شده است. پارامترهای کمی (تراکم و زی توده) و کیفی (ترکیب، شکل، اندازه) گونه های فیتوپلانکتون در این شرایط دچار تغییرات میشوند. با توجه به جایگاه و توان بالقوه فیتوپلانکتون بر سایر حلقه های زنجیره غذایی، این تغییرات فعالیت های اقتصادی سواحل از قبیل پرورش ماهی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اما احتمالاً کاهش جذب دی اکسیدکربن در فضای زمین رویداد نگران کننده تری محسوب می شود. کاهش جذب دی اکسید کربن به نوبه خود افزایش گرمای کره زمین را تشدید می نماید. مطالعهBarton و همکاران (2016)، نشان داد که نه تنها در الگوهای جمعیتی فیتوپلانکتون تغییر ایجاد می شود بلکه الگوی تجمعات فیتوپلانکتون سیال شده و منطقه تجمع آن ها برای یافتن شرایط مطلوب تغییر می کند. مطالعه بر تغییرات سایزی فیتوپلانکتون در دریای خزر چندان صورت نگرفته است. نصراله زاده ساروی و همکاران (1391)، تغییرات فصلی سایز و استرات‍‍زی زندگی را در گروههای غالب فیتوپلانکتون در طی یک سال مورد بررسی قرار دادند. پس از آن مطالعه دراز مدت تعیین گروههای سایزی گونه های غالب فیتوپلانکتون با توجه به ورود گونه های مهاجم و تغییر سطح تروفیکی توسط Makhlough و همکاران (2017)،صورت گرفت. در تحقیق حاضر روند تغییرات سایز وشکل فیتوپلانکتون طی سال های 1375 تا 1392 مورد بازبینی قرار گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که فرم، شکل و استراتژی الگوی زندگی گونه های غالب طی سال های مورد بررسی نمای متفاوتی داشته است که احتمالاً از تغییرات جهانی آب و هوا تاثیر پذیرفته است. زیرا محققان نشان دادند که تغییرات اقلیمی همراه با دیگر عوامل، شرایط پیچیده ای را ایجاد می کنند که ممکن است با تغییرات پیش بینی شده بر اساس مدل ها مطابقت نکند.

تغییرات اقلیم؛ فیتوپلانکتون؛ شکل و اندازه؛ دریای خزر؛ ایران