علیرضا کیهان ثانی

کارشناس آزمایشگاه پژوهشکده اکولوژی دریای خزر

داینوفلا‍ژلا (Dinoflagellates) یکی از مهم ترین گروه های فیتوپلانکتونی بخصوص در ایجاد زی توده پلانکتونی است. داینوفلا‍ژل ها جزو گروههای نخستین و قدیمی هستند که دارای پیچیدگی های زیاد هستند و انواع تغذیه اتوتروفی و هتروتروفی در گونه های مختلف آن دیده می شود. حدود 10 درصد از گونه های داینوفلاژل توانایی ایجاد سیست (ورود به مرحله زندگی خفته) را دارند و اغلب آنها قادر به ادامه حیات در رسوب هستند. سیست ها نسبت به تغییر عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بسیار مقاوم هستند. تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده اند که گرسنگی، عدم وجود مواد مغذی و ایجاد پیک جمعیتی تشکیل سیست را تشدید می کند. خروج از سیست و ورود به مرحله رویشی عموماً در شرایط مناسب دمایی رخ می دهد (Rengefors et al., 1998). این فرآیند در طبیعت به هنگام شروع فصل زمستان ممکن است رخ دهد. تشکیل سیست و خروج از آن حاصل ارتباط متقابل بین خصوصیات فیزیولوژیکی گونه و شرایط محیطی است. به این ترتیب مطالعه سیست داینوفلاژل در رسوبات هر منطقه اطلاعات مفیدی از تغییرات درازمدت عوامل محیطی از قبیل شوری، دمای آب و مواد مغذی ارائه می دهد (Dale, 2001). بر اساس تحقیق Leroy و همکاران (2013)، درجه حرارت سطحی آب در حوه جنوبی دریای خزر بخصوص در تابستان روند افزایشی هشداردهنده ای داشته است. مطالعه رسوبات سطحی دریای خزر نشان داد که تغییرات تراکم سیست داینوفلاژل ها با دمای سطحی آب ارتباط دارد. سیست های شناسایی شده در رسوبات بخش شمالی دریای خزر مشخصه آب شیرین و اولیگو هالین بود در حالی که در بخش جنوبی بیانگر آب های گرمتر و شوری بالاتر بود. دراواخر دهه ی 1380 روند افزایشی تعدادسیست همراه با گرم شدن جهانی مشاهده شد.
مطالعه حاضر با هدف بررسی سیست در آب های حوزه ایرانی دریای خزر در اواخر دهه 1380 تا اوایل دهه 1390 انجام شد. بر اساس نتایج بدست آمده سیست های موجود در آب با سیست های شناسایی شده در رسوبات (Leroy et al., 2013) این ناحیه یعنی Lingulodinium polyedra مطابقت داشته است. فرم رویشی این گونه معمولاً در اواخر تابستان در ستون آب دیده می شود و درجه حرارت نقش تعیین کننده برای حضور و افزایش تراکم آن دارد. بنابراین حضور آن می تواند انعکاسی از تغییرات آب و هوایی ناحیه باشد. این بررسی همچنین بیانگر افزایش این گونه (در هردو فرم رویشی و سیست) در آبهای منطقه نسبت به مطالعات پیشین بوده است.

تغییرات اقلیمی؛ داینوفلاژل؛ سیست؛ دریای خزر؛ ایران