¹منصور خلفه نیل ساز ؛ ²سیمین دهقان مدیسه

¹کارشناس بخش اکولوژی پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور

²معاون پژوهشی/ پژوهشکده آبزی پروری جنوب کشور

افزایش شوری در اثر خشکسالی تاثیرات ناخوشایندی بر روی محیط زیست و اکوسیستم دارد. تعیین حجم و طول نفوذ شوری یکی از پارامترهای بسیار مهم در مدیریت ساحلی و مصبی رودخانه ای می باشد. رودخانه های جزر و مدی تحت تاثیر آب دریا و رودخانه ها هستند و شوری و کیفیت آب آنها بستگی به دبی رودخانه و نوسانات جزر و مدی دارد[1]. کلروفیل a در فهرست سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده[2] در هرمنطقه ای به عنوان شاخصی برای تعیین کیفیت آب مورد استفاده قرار می گیرد[3]. به طور کلی استرس های چند گانه ای برای رشد فیتوپلانکتون ها در منطقه مصبی وجود دارد که مهمترین آن ها هیدرودینامیک آب، کدورت، مواد مغذی، شیب شوری و مصرف کنندگی گیاهخوران پلاژیک و بنتیک دررودخانه مصبی می باشد[4].
برای تعیین مقدارکلروفیلa و شوری آب در رودخانه اروند توسط دستگاه CTD (Idronaut Model 316) در بهار 1390در10 ایستگاه انتهای کارون، فیلیه، حفار، ابتدای اروند، جزیره مینو، آبادان، خسرو آباد، منیوحی، اروند کنار، دهانه اروند در سه عمق حاشیه ها و وسط عرض رودخانه نمونه برداری انجام گردید[3،5].
میانگین مقادیر اندازه گیری شده کلروفیل aدر رودخانه اروند 80/0 و حداکثر 38/1 میکرو گرم بر لیتر در منطقه خسروآباد و حداقل 26/0 میکرو گرم بر لیتر در منطقه فیلیه و انتهای کارون است(شکل 2). در گزارشی مقادیر دامنه کلروفیل a را رودخانه شط العرب بین 52/0 تا 25/3 میکرو گرم بر لیتر گزارش نمودند[6].

شکل 2) مقادیر کلروفیل a در ایستگاههای مورد بررسی در رودخانه اروند
میانگین مقادیر اندازه گیری شده شوری در رودخانه اروند ppt49/9 و حداکثر ppt 48/28 در منطقه منیوحی و حداقل ppt 99/1 در منطقه فیلیه است(شکل 3).



شکل 3) مقادیرشوری در ایستگاههای مورد بررسی در رودخانه اروند
رودخانه کارون مقدار زیادی از رسوبات و کدورت بالا را به رودخانه اروند منتقل می کند. کدورت آب کارون با تجمع در دهانه اروند و نفوذ جریانهای جزر و مدی سبب افزایش کدورت این منطقه می گردد[7]. از آنجائیکه کدورت آب، عامل مهمی در محدود کردن تولید فیتوپلانکتونها در مصب ها به حساب می آید، بنابر این کدورت بالای انتهای کارون، فیلیه و حفار نقش مهمی در کاهش کلروفیل aدارد[8].
تغییرات شوری و ورود آب دریا به رودخانه اروند باعث منطقه بندی خاصی در این رودخانه گردیده است. روند این تقسیم بندی بر اساس شاخص کلروفیلa در حضور گونه های دریایی و شیرین فیتوپلانکتونها محسوس است. در مصب رودخانه گونه های دریایی که از دهانه مصب به همراه جریان مد به رودخانه وارد شده و تا منطقه خسروآباد که ابتدای منطقه لب شور است، پیشروی کرده است. در مناطق بالاتر رودخانه و منطقه آب شیرین، کاهش مقادیر کلروفیل a محسوس است. عامل اصلی این کاهش می تواند کاهش تراکم فیتوپلانکتونهای آب شیرین به دلیل افزایش کدورت ناشی از رودخانه کارون باشد.

کلروفیل a؛ شوری؛ رودخانه اروند؛ خلیج فارس